Wanneer voel je je ergens thuis? Daarover gaat Manual for the Displaced van Project Wildeman. Robin Block (concept, tekst, muziek) en Sven Hamerpagt (geluidsontwerp en soundscapes) maken deze week hun voorstelling over ontheemdheid af op Terschelling en hebben een tip over hoe je je staande houdt in een pandemie: “Om de grote filosoof Bruce Lee te quoten: be like water, my friend.”
Betuttelende tips voor nieuwkomers
De titel Manual for the Displaced (een ‘handleiding voor de ontheemden’) is gebaseerd op een soort integratiehandboekje, Jangan Lupa, dat mensen die vanuit Indonesië naar Nederland kwamen kregen aangereikt door de Nederlandse overheid, zo legt Robin uit. Dat boekje stond vol adviezen voor nieuwkomers, die vooral praktisch waren (‘Nederlanders serveren één koekje bij de thee’), en is om somber van te worden.
“Het is echt neerbuigend hoe in dat boekje tegen mensen werd gesproken”, zegt Robin. “Er werd verteld dat men aardappels niet naar zich toe, maar van zich af moesten schillen. Zo betuttelend: mensen uitleggen hoe ze hun huis moeten schoonmaken. Het was een soort huishoudboekje, waar het belangrijkste eigenlijk niet in stond: hoe je je thuis kunt voelen. Voor een deel is dat begrijpelijk, er was sprake van wederopbouw, maar door die toon werd heel veel immaterieel erfgoed ook weggestopt, vergeten.”
Robins opa en oma kwamen ook vanuit Indonesië naar Nederland, en een van de gevolgen van hun verplaatsing en de neerbuigende Nederlandse houding ten opzichte van nieuwkomers was dat opa en oma zich met man en macht probeerden aan te passen aan de omstandigheden in Nederland.
“Opa en oma spraken expres niet Maleis tegen mijn vader, alleen Nederlands. Ik herinner me ook nog zo goed de woorden van mijn oma: ‘beter dan’, ‘even goed als’. Correct Nederlands moesten we spreken, de eigen taal en identiteit werden weggestopt. Terwijl die natuurlijk onmiskenbaar aanwezig bleven.”
Een man op waarde schatten
Dat dat ook op Robins vader effect had, merkte hij pas echt tijdens een roots-reis naar Indonesië die ze samen maakten. “Mijn vader is een stille, bescheiden man. In Nederland wordt dat niet altijd gewaardeerd, bij de bakker laat hij bij wijze van spreken iedereen voorgaan en het duurde bijvoorbeeld tot zijn veertigste voor hij promotie kreeg. In Indonesië zag ik dat die karaktereigenschappen juist op waarde werden geschat. Daar is het belangrijker dat de groep zich senang voelt dan dat het individu zich goed voelt.”
Nadien is Robin nog vaak teruggegaan naar Indonesië, waar hij ook samenwerkte met kunstenaars. “Derdegeneratiemensen als ik willen dat immateriële erfgoed juist weer terughalen. Ik leerde tijdens mijn reizen van alles over identiteit, over cultuur, over ‘authenticiteit’ en je wortels, over wat er genetisch in je bloed zit, maar ik vond het ook belangrijk om niet alleen terug te kijken. Ik wil ook zien wat er nu gebeurt in Indonesië. Als je ergens opnieuw moet wortelen kan je tussen wal en schip vallen, maar je kan ook bruggen slaan. Verschillende culturen gaan anders om met ontheemdheid, maar ik vind het tof om daar handvatten voor te geven.”
Natuurlijke geluiden
Terschelling is volgens Robin bijzonder geschikt om de voorstelling klaar te maken. “Alle elementen die belangrijk voor me zijn, zijn hier aanwezig: zand, water, landschap.” Niet dat het zonder uitdagingen is: “Eerder zouden we bij de Seinpaal op Terschelling voorbereiden, maar omdat dat zo open en toegankelijk was, zou er al gauw te veel publiek ontstaan in de vorm van mensen die voorbij wandelen. Dat kan nu niet. Dus zijn we verplaatst naar een duinpan.” En die duinpan is zo heet dat hun hersens de eerste dag van de voorbereidingen frituurden.
Maar een grotere uitdaging is mogelijkerwijs de teleurstelling dat de voorstelling eerst voor publiek zou worden gespeeld, en nu alleen in een hete duinpan wordt voorbereid voor later. Dat ziet Project Wildeman anders: “De pandemie was voor ons ergens een zegen”, zegt Sven. “We konden nieuwe ideeën uitproberen, we leerden voorstellingen te streamen. We hadden tijd om na te denken.”
Een deel van het resultaat is een voorstelling waar ze ontzettend trots en blij mee zijn. Als Manual for the Displaced wordt opgevoerd, gaat het publiek eerst een wandeling aan, en krijgen ze een hoorspel te horen met verhalen gebaseerd op Robins onderzoek. Als ze aankomen op de plek van de performance, worden ze omringd door een surround speakerinstallatie, waarbij geluid en spelers letterlijk om hen heen bewegen. “De bedoeling is een zintuiglijk ritueel te maken, waarbij je als individu opgaat in de groep en de geluidsbeleving. Wij als performers zijn niet zo belangrijk, het gaat om de ervaring van de groep, van het geheel.”
Bruce Lee
Om zo monter en creatief te blijven, te blijven maken, is daar een geheim achter, een tip die te delen is met ons, publiek, dat misschien best wel eens bij de pakken neer is gaan zitten door de helaasheid der COVID? “Be like water, my friend, om de grote filosoof Bruce Lee te quoten.” We lachen, maar hij heeft gelijk. Je moet stromen, in beweging blijven. “Als je tegenslag ziet als onderdeel van het proces, en niet als verlies, dan hoort het er gewoon bij.”
Manual for the Displaced gaat in augustus in première op festival Boulevard en is hopelijk ook volgend jaar voor het publiek op Oerol te zien.